Felicia Heidebrecht * Psycholoog in Den Haag, Rijswijk & online @ Lifeinmymind

In de loop der jaren waarin ik werkte met mensen die middelen gebruikten en/of ADHD hadden, hoorde ik steeds weer verhalen over de problemen die zij in hun relaties tegenkwamen. Maar de stap naar relatietherapie leek vaak te eng. Middelengebruik is vaak nog steeds een uitsluitingscriterium voor relatietherapie, en een onderwerp dat mensen zelf niet bespreekbaar willen maken uit angst veroordeeld te worden. Relatietherapie met iemand met ADHD vereist gespecialiseerde kennis en ervaring. En veel mensen met ADHD gebruiken ook middelen.

Ik hoop dat ik met mijn aanpak een ruimte kan bieden waar mensen zich op hun gemak voelen om vrijuit met mij en met elkaar te praten over hun middelengebruik en/of ADHD, om duurzame veranderingen in gang te kunnen zetten.

Dit verhaal gaat over een cliënte die ik zag in een speciale kliniek voor “hard to engage” cliënten met een dubbele diagnose, die heroïne en cocaïne gebruikten. Iedereen vond het moeilijk met haar te werken, en ze was elke keer high op cocaïne en onder invloed van alcohol bovenop de heroïne en methadon. Ze “wilde niet luisteren”, en “wilde niet zitten en praten”. Tijdens een van mijn diensten in deze kliniek pakte ik het anders aan met haar: Ik wist dat ze graag schilderde en tekende, dus bracht ik verf en papier mee naar de therapieruimte, samen met haar methadonrecept. Mijn eerste vraag ging niet over haar gebruik, maar over wat ze graag schilderde. Ze nam gelijk een papier en wat verf en begon een huisje, bomen, bloemen en een kat te schilderen. En ze sprak over haar dromen om van de straat te komen en zich veilig te voelen, en haar ogen traanden bij de herinneringen aan zoveel trauma en misbruik in haar leven. Ik heb haar nog nooit zo gefocust gezien: schilderen hielp haar om haar gedachten en haar woorden te ordenen, ondanks haar enorme gebruik van zoveel middelen. Ze gaf me ook een hint: veiligheid is voor haar echt belangrijk, hoewel haar keuzes op lange termijn niet echt hielpen en slechts een schijnveiligheid in het moment brachten. Wij hadden vervolgens een kort gesprek over het scheppen van wat echte veiligheid die op dat moment in haar handen lag: de alcohol niet mengen met de heroïne, niet in haar eentje gebruiken, haar medicijnen regelmatig innemen. Ze ging zitten en luisteren.

Betrokkenheid is niet altijd 20 minuten stilzitten en werken met een bepaalde structuur. Betrokkenheid ontstaat door de interne motivatie aan te spreken en de taal te spreken die doordringt.

In mijn eigen praktijk zie ik zeker niemand met dit niveau van middelengebruik, maar zelfs gecontroleerd en matig middelengebruik kan een relatie behoorlijk onder druk zetten.

Tot de grootste uitdagingen van middelengebruik in (relatie)therapie behoren de door middelengebruik veroorzaakte stemmingswisselingen en de directe invloed van middelen op de cognitieve vaardigheden.

Soortgelijke uitdagingen gelden voor mensen met ADHD. ADHD gaat gepaard met diverse problemen met de executieve functies, en vaak ook met sterke emoties en moeite bij het uiten en reguleren daarvan.

Mensen hoeven niet altijd te stoppen met gebruiken om veranderingen in de richting van hun levensdoelen te kunnen maken. En zeker niet voordat ze in therapie “mogen” of “kunnen”.

Hoewel bepaalde patronen van middelengebruik of sommige kenmerken van ADHD (bepaalde elementen van) therapie inderdaad moeilijker of zelf onmogelijk maken, kan ik out-of-the-box denken en werken met wat wel mogelijk is om verandering teweeg te brengen.